“Het leven in de oceanen is de afgelopen veertig jaar alarmerend afgenomen. De populaties vissen, zeezoogdieren, reptielen en zeevogels in en rond zee zijn met gemiddeld 49 procent gedaald. Visbestanden van soorten die wereldwijd veel worden gegeten, zoals tonijn, zijn zelfs met driekwart ingestort.” Deze harde boodschap van het nieuwste Living Blue Planet Report van het Wereld Natuur Fonds grijpt me bij de keel. Zoals alle rapporten over de dramatische achteruitgang van onze natuurlijke leefomgeving dat doen.

Toch verliest dit nieuws het in de publieke en politieke aandacht steeds van ander, acuut leed. Dit najaar zijn het de vluchtelingencrisis en terreuraanslagen (beiden óók verschrikkelijk) die ons land beheersen. Zoals dat eerder het geval was met de financiële crisis, de hoge werkloosheid, de PGB-chaos, etc.

Het grote probleem van natuurdegradatie en klimaatverandering is dat het zo sluipend gaat. Zeker in ons welvarende, goed georganiseerde land is het nog allemaal niet zo direct merkbaar. De schappen van de supermarkten liggen vol, ook met een ruime keus aan vis – al dan niet duurzaam gevangen. Maar kijk je iets verder om je heen, dan zie je de grote ontwrichting die gaande is. Vissers in Azië trekken naar de steden omdat er te weinig vis meer gevangen wordt om van te kunnen leven. Boeren aan de Amerikaanse westkust gaan failliet omdat ze niet langer op kunnen tegen de aanhoudende droogte. Ook de vele vluchtelingen uit Syrië en andere conflictlanden zijn indirect de dupe van klimaatverandering. De politieke onrust in Syrië bijvoorbeeld, begon met onrust in de steden nadat vele boeren door extreme droogte het platteland verlieten en in de stad naar werk zochten wat er niet was.

Het vraagt een ruimere blik om te beseffen waar we als mensheid aangekomen zijn. Een van de grote 20e eeuwse denkers die daartoe aanzet is de Amerikaanse eco-filosoof Thomas Berry. Ik citeer hem in het engels, omdat hij het in die taal zo kernachtig weet weer te geven:

1. The glory of the Human has become the desolation of the Earth.
2. The desolation of the Earth is becoming the destiny of the Human.
3. All Human institutions and activities must be judged primarily by the extent to which they foster a mutually enhancing Human – Earth relationship. Progress must be progress in the life-giving qualities of the water, the soil and the air, as well as progress in the human. For if these do not progress, the human does not progress. It will be total progress or no progress.

Berry pleit noch voor een romantisch terug-naar-de-natuur, noch voor een blind geloof in de technologie. Essentieel is een andere oriëntatie, een ander bewustzijn. Niet langer moeten we onszelf als mensheid centraal stellen, maar het geheel van het leven op aarde waar wij deel van zijn. Leidend principe voor de relatie met onze leefomgeving is dat beide kanten er voordeel bij hebben. De economie is ingebed in de ecologie – en niet omgekeerd. Zonder gezonde ecosystemen kan er geen gezonde menselijke ontwikkeling zijn. Het gaat er niet om wat wij willen, maar wat de Aarde wil zijn. De uitdaging is om dat te gaan begrijpen en ons daar naar te gaan gedragen. Als we dit niet doen, zijn we ongeschikt voor de levensgemeenschap op aarde en zal deze ons op enig moment verwerpen.

Het is een harde en heldere boodschap die ik geheel onderschrijf. En velen met mij. Zelfs Arnoud Kamerbeek, CEO van één van ’s lands grootste kolencentrales, wil zijn bedrijf sluiten vanwege de hoge CO2 uitstoot. “Ik ben ervan overtuigd dat we met onze planeet met 180 kilometer per uur op een grote betonnen muur aan het afrijden zijn. Die muur staat over vijftien jaar ongeveer dwars over de weg heen”, zegt hij (EenVandaag, 23 sept.). Het is hoog tijd om wakker te worden.

24 september 2015