Een bijzondere reis heb ik gemaakt de voorbije week. Op initiatief van Spring College (Li An Phoa) ben ik mee geweest naar een workshop in Oostenrijk voor een nadere kennismaking met het gedachtegoed van Viktor Schauberger. Viktor wie?, zul je nu misschien denken, want tot voor kort had ook ik nooit van deze man gehoord.
Viktor Schauberger (1885-1958) was een Oostenrijkse boswachter en natuuronderzoeker, met een bijzonder vermogen om de werking van natuurlijke processen te doorgronden. En deze inzichten vervolgens toe te passen in nieuwe ‘biotechnieken’, die werkten met minimaal energiegebruik en maximale afstemming met hoe de natuur zelf uitdagingen oplost. Een soort biomimicry avant-la-lettre, zou je kunnen zeggen. Een mooi voorbeeld vind ik zijn houtbanen, houten goten met kleine vinvormige structuren waardoor water wervelend omlaag liep en boomstammen soepel en gaaf op de stroom mee omlaag bewogen. Een grote verbetering ten opzichte van de traditionele manier van watertransport van boomstammen, die veel (menselijke) energie kostte en schade aan hout en oevers toebracht.
Water als levend organisme
Al Schaubergers vindingen (o.a.waterfilters) gingen uit van zijn intuïtieve inzicht dat de natuur een centripetale dynamiek volgt (spiraalsgewijze naar een centrum bewegend). Hij was dan ook zeer kritisch op het energieverspillende karakter van gangbare machines, die uitgaan van centrifugaal (explosief) gebruik van natuurkrachten. Ook wees hij er steeds weer op dat de natuur een rechte beweging probeert te vermijden – terwijl onze techniek juist alles in rechte bewegingen probeert te dwingen, van waterleidingen tot kanalen en strak gereguleerde rivieren. De kortste weg tussen twee punten mag efficiënt lijken, zegt Schauberger, maar ziet iets essentieels over het hoofd. Water is geen levenloze materie, maar een levend organisme met eigen wetmatigheden, die de mens moet respecteren.
Juist door zijn grote vertrouwdheid met de nog tamelijk ongerepte natuur in zijn omgeving, zag Schauberger scherp welke gevaarlijke veranderingen optreden wanneer de mens storend ingrijpt. Bijvoorbeeld, hoe ontbossing – door verstoring van het ondergrondse water- en voedingstransport – leidt tot een dramatische achteruitgang van bronnen, waterlopen, dieren en planten. De commerciële bos- en landbouw kunnen niet zonder kunstmest, omdat hun onnatuurlijke methoden de normale opbouw van voeding in het landschap vernielen.
Vanuit zijn inzicht in natuurlijke waterkringlopen was Schauberger ook kritisch over het gebruik van opgepompt grondwater als drinkwater. Hij noemde dit water ‘onrijp’, omdat het niet zijn natuurlijke kringloop heeft doorgemaakt waarbij het op enig moment vanzelf opwelt uit bronnen. Als we geestelijk en lichamelijk gezond willen zijn, zei hij, moeten we leren begrijpen hoe Moeder Natuur het water (‘haar bloed’) toebereidt en voor ons beschikbaar stelt. Bronwater wat de tijd heeft gehad om haar ondergrondse reis te maken, bevat allerlei opgeloste zouten, mineralen en koolstofgassen die de vitaliteit van organismen versterken en herstellen.
Wieg van het water
In de vernietiging van het bos zag Schauberger een grote tragiek. Het bos beschouwde hij als een krachtcentrum voor het hele omringende landschap, bomen als met energie opgeladen lichamen met een sterke uitstraling op hun omgeving. Een intact bos vormt ‘de wieg van het water’. In 1930 schrijft hij, met zijn wat archaïsche taalgebruik:
‘Degene die de macht heeft een einde te maken aan het zinloze vermoorden van het hoog opgaande woud zou voor het mooiste monument in aanmerking komen. Helaas hebben die mensen geen benul van de betekenis die een bos heeft voor een volk. Het bos is de wieg en de bakermat van het goddelijke water, dat rusteloos het grootste gevaar voor de mens wordt als die zijn geboortegrond vernietigt. Zonder bos geen water, zonder water geen brood, zonder brood geen leven. Als je dat allemaal bekijkt, kom je vroeg of laat tot het inzicht dat de huidige problemen altijd te herleiden zijn naar fouten die teweeg gebracht worden in bodem, water en lucht.’
Profetische woorden van een vooruitziend mens die gekweld werd door hoe zijn inzichten werden genegeerd of misverstaan. Tijdens zijn leven zag hij met lede ogen toe hoe allerlei kostbare natuurlijke samenhangen vernietigd werden vanwege economisch gewin. Onbegrijpelijk vond hij het hoe men alsmaar bleef vasthouden aan bosbouwkundige methoden die bewezen contraproductief uitwerkten. En die in laatste instantie een bedreiging vormen voor de mens zelf door de dalende biologische kwaliteit van water en voedsel.
Kritische spiegel
Vanuit zijn innige kennis van en verbondenheid met het water en het bos hield Viktor Schauberger de samenleving van zijn tijd een kritische spiegel voor. De gangbare natuurwetenschappelijke technologische opvattingen over de natuur denken ‘een octaaf te laag’, zei hij. Daarmee bedoelde hij dat het kwantitatieve, mechanisch-materialistische aspect domineert ten koste van het kwalitatieve aspect in de natuur. Zijn appèl was om een octaaf hoger te gaan denken, ons bewustzijn te openen voor een manier van denken en werken die overeenkomt de natuur. Omdat de natuur de basis voor ons leven is. En omdat, als wij haar vernietigen door te drastische uitbuiting of tegennatuurlijke ingrepen, een voortdurend dalende levenskwaliteit het gevolg zal zijn.
Schauberger overkwam het lot van veel profeten, in zijn eigen tijd en land niet te worden gehoord en geëerd. Hoewel hij ook gewoon een mens met tekortkomingen was, verdient hij het om alsnog te worden gewaardeerd voor wie hij was: een natuurvorser met een buitengewoon inzicht in de diepere werking van de natuur, en een praktische filosoof die nadacht over de onschatbare betekenis daarvan voor het menselijk welbevinden. Mijn medereizigers en mij heeft hij in ieder geval nieuwe voeding en inspiratie gegeven voor ons werk in en met de natuur.
Al wandelend door de bossen en bergen van Schaubergers woongebied nabij Bad Ischl lieten de klaterende bergbeken, ruisende bossen en zingende vogels ons horen hoe een octaaf hoger klinkt. Het concert klinkt nog steeds in me na.
Bronnen: gesprekken met Jörg Schauberger, Viktors kleinzoon, en het boek ‘Levend Water. Viktor Schauberger en het geheim van natuurlijke energie’ van Olof Alexandersson (NL vertaling, 2013).
Tweede van een serie blog over vernieuwende denkers en doeners op het snijvlak van natuur, landbouw en samenleving.
Wow Lisette, wat mooi om te lezen. In boeken Marja de Vries wordt ook over hem gesproken. Had hij toevallig ook een perspectief op de zee?
Schauberger was een man van de bossen en bergen. Hij had wel oog voor de verstrekkende gevolgen voor de Rijndelta van ontbossing in de bovenloop (Zwitserse Alpen), het rechttrekken van bochten en versterken van oevers met stenen en betonnen muren – nl. overstromingen en dichtslibben door meegevoerde sedimenten. Maar over de zee heeft hij zich bij mijn weten niet uitgelaten. Zijn goede adviezen voor een eenvoudige natuurlijke waterregulering van de Rijn werden overigens genegeerd, ten gunste van kostbare traditionele maatregelen zoals oeververharding en baggeren. Het treft me steeds weer in zijn verhaal hoezeer gevestigde belangen en een gesloten mindset een nieuwe manier van denken en doen in de weg kunnen staan.
Enkele jaren terug heb ik al eens wat gezien en gelezen over deze man. Over het verdriet dat hij had bij het zien van de gevolgen van zijn uitvinding voor het vervoeren van boomstammen. En over zijn kennis over het water. Goed en leuk om hier weer iets over terug te lezen, want zeer inspirerend.
En wat een prachtige foto’s bij dit artikel! Meditaties in fotovorm!
Dank je voor je reactie en voor je compliment over mijn foto’s.
Schauberger was zich steeds bewust van het mogelijke misbruik van zijn vindingen voor kortzichtig economisch gewin in plaats van ecologische balans. Het gaf zijn leven iets tragisch.